مدل‌یابی ساختاری-تفسیری از قابلیت‎های مؤثر بر مزیت رقابتی سازمان در محیط پویا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای مدیریت بازاریابی بین الملل، استادیار گروه مدیریت، دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه خیام.

2 عضو هیئت علمی گروه حسابداری، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه خیام

3 دانشجوی دکتری مدیریت بازاریابی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه آزاد واحد تربت.

چکیده

پژوهش‌های فراوانی درزمینه‌ی مزیت رقابتی و قابلیت‎های سازمانی مؤثر بر آن انجام شده است؛ اما تاکنون پژوهش جامعی که دربرگیرنده‌ی کل این قابلیت‌ها و شناسایی ارتباط بین آن‌ها باشد، ارائه نشده است. این پژوهش به دنبال شناسایی مؤلفه‌های مؤثر بر مزیت رقابتی در پژوهش‎های پیشین و یکپارچه‌کردن این متغیرها در یک مدل است. صنعت مورد‌نظر این پژوهش، صنعت لبنیات و مؤلفه‌های استخراج شده مؤثر بر ایجاد مزیت رقابتی در شرکت‎های فعال در این صنعت است. از این ‌رو با بررسی ادبیات درزمینه‌ی مزیت رقابتی سازمانی با استفاده از روش فرا‌ترکیب، قابلیت‎ها مؤثر بر مزیت رقابتی شناسایی شد. سپس با استفاده از روش مدل‌سازی ساختاری تفسیری روابط بین این عوامل تعیین و به‌صورت یکپارچه مورد تحلیل قرار گرفت. در مدل‌سازی از پرسش‌نامه به‌منظور استفاده از نظرات 11 خبره‌ی مدیریت راهبردی و بازاریابی صنعت لبنیات استفاده شد، خبرگان به‌صورت گلوله‌‌‌برفی انتخاب شدند. نتایج منجر به دسته‌بندی قابلیت‎ها و طراحی مدل شد. مدل نشان‌دهنده‌ی عوامل و نحوه‌ی ارتباط و تعامل این عوامل است. متغیرها در پنج سطح قرار گرفتند، مهم‌ترین مؤلفه‌ها بازار‌گرایی‌‌ و مدیریت راهبردی بودند که مؤلفه‌های دیگر را تحت‌تأثیر قرار می‌دادند و در پایین‎ترین سطح مدل قرار داشتند. این متغیرها از طریق قابلیت پویا (که در سطح چهارم مدل قرار گرفتند) بر متغیرهای سطح سوم یعنی قابلیت جذب، قابلیت نوآوری و کارآفرینی و قابلیت بازاریابی تأثیرگذار است و در‌نهایت این سه متغیر سبب ایجاد قابلیت عملیاتی شده و بهبود قابلیت عملیاتی شرکت‏ها سبب بهبود عملکرد رقابتی و دستیابی به مزیت رقابتی پایدار برای شرکت‎ها خواهد شد.
 
Structural-interpretive modeling of Capabilities affecting the organization’s competitive advantage in a dynamic environment
Abstract
Much research has been done on the competitive advantage and capabilities of the organization affecting it, but so far not a comprehensive research has been carried out to identify all of these capabilities and the relationship between them. The purpose of this study is to identify organizational capabilities affecting competitive advantage in previous research and to present a model for integrating these variables. The case study is the dairy industry and the extracted components that affect the competitive advantage of companies operating in the industry. Therefore, by examining the literature on organizational competitive advantage using cross-linking method, capabilities affecting competitive advantage in organizations are identified. Then, the relationships between these factors are determined and analyzed using interpretive structural modeling method. In the modeling section a questionnaire is employed to make use of opinions of 11 experts in the field of strategic management and marketing in the dairy industry. These experts were selected as snowball. The results led to the classification of capabilities and presentation of a model. The model illustrates the factors and how these factors relate and interact with each other. Variables were classified into 5 levels, the most important components being market orientation and strategic management which influenced the other components and were at the lowest level of the model. These variables affect the third level variables, namely attractiveness, innovation and entrepreneurship and marketing capability through dynamic capability (ranked in the fourth level of the model). Ultimately, these variable bring about operational reliability the improvement of which leads to improved competitive performance and achievement of sustainable competitive advantage for companies.

کلیدواژه‌ها


ابراهیم‌پور، ح. صاعی صدقیانی، ج. خلیلی، ح. (1390). بررسی رابطه‌ی کارآفرینی سازمانی و عملکرد تجاری شرکت پتروشیمی تبریز. پژوهش‌های مدیریت عمومی. 13‌‌128-121.
ابراهیم‌پور، م. مرادی، م. ممبینی، ی. (1393). تأثیر دوسوتوانی سازمانی بر عملکرد صنایع تولیدی: بررسی نقش پویایی‌های محیط. فصلنامه‌ی علوم مدیریت ایران، سال نهم، شماره 36، 53-75.
انصاری، م. رحمانی یوشانلوئی، ح. رحمانی، ک. پاسبانی، م. عسگری، م. (1392). ارائه‌ی مدل مفهومی تأثیر موفقیت پیاده‌سازی مدیریت دانش بر کسب مزیت رقابتی در شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEs). مدیریت بازرگانی. 5 (1):21-40.
آذر، ع. خسروانی، ف. جلالی، ر، (1392). تحقیق در عملیات نرم رویکردهای ساختاردهی. سازمان مدیریت صنعتی، چاپ اول.
آذر، ع، بیات، ک، (1387). طراحی مدل فرایند محوری کسب‌وکار با رویکرد مدل‌سازی ساختاری تفسیری، نشریه‌ی مدیریت فناوری اطلاعات، 1(1)، پاییز و زمستان 1387، 3 - 18.
آذر، ع، تیزرو، ع، مقبل، ع، انواری رستمی، ع،(1387). طراحی مل چابکی زنجیره‌ی تأمین، رویکرد مدل‌سازی تفسیری‌ساختاری، مدرس علوم انسانی پژوهش‌های مدیریت در ایران، 14(4)،
بابایی، ش. (1392). بررسی عوامل موثر بر مزیت رقابتی پایدار با تأکید بر ظرفیت جذب. مطالعه موردی: شرکت ایران‏خودرو. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد. دانشکده‌ی علوم اقتصادی.
بازرگان هرندی، ع. (1387). روش تحقیق آمیخته: رویکردی برتر برای مطالعات مدیریت. دانشکده‌ی مدیریت دانشگاه تهران. فصلنامه‌ی دانش مدیریت (علمی، پژوهشی). دوره 21. شماره 81.
باقری، س. افضلی، ش. (1393). ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﺪﯾﺮان ﺑﺮ ﮐﺴﺐ ﻣﺰﯾﺖ رﻗﺎﺑﺘﯽ در ﭼﺎرﭼﻮب اﺑﻌﺎد ﻫﻮﺷﻤﻨﺪی رﻗﺎﺑﺘﯽ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ. کاوش‌های بازرگانی. 6 (11)، 27-52.
بستام، ه. مشبکی، ا. کرد نائیج، ا. آذر، ع. (1394). طراحی مدل کسب‌وکار انطباقی (مورد مطالعه: صنایع غذایی)، دو فصلنامه‌ی علمی- پژوهش کاوش‌های مدیریت بازرگانی، 7 (14)، ‌149-179.
بلوچی، ح. رستگار، ع. (1394). مدل‌یابی ساختاری تفسیری از عوامل مؤثر بر بدبینی سازمانی، فصلنامه‌ی مدیریت سازمان‌های دولتی، سال دوم، دوره‌ی 3، شماره‌ی 3، شماره‌ پیاپی 11، 71-91.
جلالی، س. خلیل‌نژاد، ش. گل‌محمدی، ع. (1397). قابلیت‌های راهبردی در صنعت نفت‌و‌گاز: مطالعه‌ای در بخش میان‌دستی. مدیریت نوآوری. 7 (4)، پیاپی (26): 51-80.
جوکار، علی‌اکبر. (1390). طراحی الگوی کارآفرینی راهبردک با رویکرد بازارگرایی و نقش آن در مزیت رقابتی پایدار (در صنایع غذایی استان تهران). پایان‌نامه‌ی دکتری تخصصی. دانشکده‌ی مدیریت. دانشگاه پیام‌‌نور تهران مرکز.
حسین‌زاده‌ی شهری، م. حبیبی، م. حیدری، و. (1394). بررسی تأثیر قابلیت‌های بازاریابی بر حسگری و شکل‌گیری راهبرد خلاق و به‌موقع بازاریابی (مورد مطالعه صادرکنندگان کاشی و سرامیک). فصلنامه علمی-پژوهشی تحقیقات بازاریابی نوین. سال پنجم، شماره اول، شماره پیاپی (16)، 107-128.
حیدری، ع. سید کلالی، ن. (1395). ارائه مدل مزیت رقابتی شرکت‏های مشاوره مدیریت براساس نظریۀ قابلیت‏های پویا. مدیریت بازرگانی. 8 (2): 317-338.
خدامی، س، خداداد حسینی، س. مشبکی، ا. آذر، ع. (1391). طراحی مدل چابکی مشتری با رویکرد قابلیت‌های پویایی سازمانی: بررسی نقش شایستگی IT، هوشیاری کارآفرینانه و زیرکی بازار. تحقیقات بازاریابی نوین. سال دوم، شماره اول، شماره پیاپی 4. 1-24.
دباغی، م. (1391). عوامل کلیدی سرمایه‌ی فکری اثرگذار بر مزیت رقابتی پایدار در تأمین مالی کسب‌و‌کارهای کوچک و متوسط. دانشکده‌ی مدیریت و حسابداری. دانشگاه علامه طباطبایی.
دهقان، ن. دهقان، ف. فتحی، ص. (1390). تبیین و آزمون راهبرد تعامل قابلیت‌های یادگیری، نوآوری و مزیت رقابتی پایدار. مطالعات مدیریت راهبردی. شماره 9، 128-150.
رحیمی، ف. حاجی کریمی، ع. (1390). نقش سرمایه‎گذاری منابع انسانی در کسب مزیت رقابتی (مورد مطالعه: صنعت داروسازی ایران). پژوهش‌نامه‌ی مدیرریت تحول، سال سوم، شماره 6، 138-157.
رستگار،‌ ع. دهقانی سلطانی،‌م. فارسی‌زاده،‌ ح. بلوچی، ح. (1394)، تبیین اثر هوش ساختاری-‌‌ سازمانی بر کسب مزیت رقابتی:‌ نقش میانجی هوش رقابتی، فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات بازاریابی نوین. ویژه‌نامه نخستین کنفرانس ملی بازاریابی خدمات (با تأکید بر چالش‌ها و راهکارهای بازاریابی در صنعت بیمه) دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اداری دانشگاه سمنان، 66-82.
رضایی دولت‌آبادی، ح. زینلی، ز، شکرچی‌زاده، ز. (1390) بررسی میزان تأثیر هوشمندی رقابتی در ایجاد مزیت رقابتی. چشم انداز مدیریت بازرگانی. شماره 5، پیاپی 38، 9-25.
رضایی دولت آبادی، ح. سادات صانعیان، ز. (1392). تحلیل الگوی تأثیرگذاری نوآوری بازاریابی بر مزیت رقابتی پایدار از طریق کارآفرینی‌گرایی (مورد مطالعه‌ی صنعت فرش استان اصفهان). توسعه‌ی کارآفرینی، دوره‌ی 6، شماره 4، 113-129.
رضایی دولت‌آبادی، ح. و علیان، م. (1394). تأثیر گرایش کارآفرینانه و راهبرد رقابتی بر بازارگرایی در راستای بهبود عملکرد و ایجاد مزیت رقابتی پایدار. توسعه‌ی کارآفرینی. دوره‌ی 8، شماره‌ی 1، 81-100.
سقایی مقدم، ب. (1392). تبیین عوامل مرتبط با مزیت رقابتی پایدار شرکت‌های تولیدی استان گیلان. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان.
شاه طهماسبی، ا . خداداد حسینی. س. کرد نائیج، ا. آزاد ارمکی، م. (1393). بررسی تأثیر شبکه‌های کسب‌و‌کار بر مزیت رقابتی با تبیین نقش قابلیت ایجاد قابلیت‌ها، مورد مطالعه‌ی صنعت ساختمان. مدیریت بازرگانی. 6 (1): 107-124.
طبرسا، غ. رضائیان، ع. نظرپوری، ا. (1391). طراحی و تبیین مدل مزیت رقابتی مبتنی بر هوشمندی سازمانی در سازمان‌های دانش‌بنیان. فصلنامه‌ی علمی-پژوهشی پژوهشات بازاریابی نوین. سال دوم، شماره‌ی اول، شماره پیاپی (4): صص 47-72.
فاریابی، م. تجویدی، ر. تجویدی، م. (1390). بررسی رابطه بازارمحوری و مزیت رقابتی در گروه صنایع تراکتورسازی ایران. فراسوی مدیریت. سال پنجم، شماره 17، صص 131-160.
فیروزجائیان، ع. فیروزجائیان، م. هاشمی پطرودی، س. غلام‌زاده، ف. (1392). کاربرد تکنیک مدل‌سازی ساختاری تفسیری در مطالعات گردشگری (تحلیل با رویکرد آسیب شناسانه)، مجله برنامه‌ریزی و توسعه‌ی گردشگری. سال دوم، شماره‌ی 6، 129 تا 159.
محمدیان، م. اله‌وردی، م. سلیمی، ا. (1392). بررسی تأثیر بازارگرایی صادرات و مزیت رقابتی بر عملکرد صادرات (مورد مطالعه: صادرکنندگان نمونة ایران در سال 1390). مدیریت بازرگانی. 5 (4): 61-78.
مظلومی، ن. دادوند، س. (1391). شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر در کسب مزیت رقابتی شرکت‌های بیمه. پژوهش‌نامه بیمه (صنعت بیمه‌ی سابق). 27 (2). 81-109.
ملک اخلاق، ا. مرادی، م. درستکار احمدی، ن. مهدی‎زاده، م. (1393). ارائه‌ی مدلی برای تبیین تأثیر مدیریت راهبردی منابع بر مزیت رقابتی شرکت‌های انبوه‎ساز مسکن و ساختمان استان گیلان. فصلنامه‌ی علوم مدیریت ایران، 9(33): 69-96.
نصیری، ه. فاریابی، م. جبار‌زاده، ی. (1394). بررسی تأثیرات ارتباطات مبتنی بر همکاری بر بهبود عملکرد صنایع؛ نقش تعدیل‌کنندگی قابلیت‌های مرتبط با بازار (مطالعه‌ی موردی؛ واحدهای صنعتی استان زنجان). تحقیقات بازاریابی نوین. سال پنجم، شماره‌ی چهارم، (19): 53-72.
نعمتی م، همتی م، خلقی، ا. طراحی مدل مزیت رقابتی شرکت‌های تولیدی بر مبنای تئوری قابلیت‌های پویا و چابکی راهبردی در راستای توسعه‌ی اقتصادی شهر سمنان. فصلنامه‌ی علمی-پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری. ۱۳۹۲;۱ (۲) :۷۵-۸۶
Agarwal A. Shankar R. Tiwari M.K. (2007). Modeling agility of supply chain. Industrial Marketing Management. 36.
de Guimar aes, Julio Cesar Ferro. Severo, Eliana Andrea. Maia de Vasconcelos, Cesar Ricardo. (2018). The influence of entrepreneurial, market, knowledge management orientations on cleaner production and the sustainable competitive advantage. Journal of Cleaner Production. 173: 1653-1663.
Mathiyazhagan, K. Govindan, K. NoorulHaq, A. and Geng, Y. (2013). An ISM approach for the barrier analysis in implementing green supply chain management. Journal of Cleaner Production. 47(0): 283-297.
Shahabadkar, P. Hebbel, S. S. Prashant, S. (2012). Development of interpretive structural modeling methodology in supply chain management- An overview. International journal of Industrial Engineering & Production Research. 23 (3): 195-205
Olsen, N. V. & Sallis, J. (2006). Marketing scanning for new service development. European Journal of marketing. 40 (5/6): 466-484.
Ramaswami, S. Srivastava, R. & Bhargava, M. (2009). Market-based capabilities and financial performance of firms: insights into marketing’s contribution to firm value. Journal of the Academy of Marketing Science, 37, 97–116.
D’Aveni RA. Beating the commodity trap. Boston Ma: Harvard Business Press; 2010.
Progoulaki, M. Theotakas, I. (2010). Human resource management and competetive advantage: An application resource-based view in the shipping industry. Marine policy. 34: 575-582.
Li, J. Liu, D-Y. (2012). Dynamic capabilities environmental dynamism, and competetive advantage evidence from china. Journal of Business research. http://dx.doi.org/10.1016/j.jbusres.2012.08.007.1-7.
Ngo, H. Jiang, C. Loi, R. (2014). Linking HRM competency to firm performance: an empirical investigation of Chinese firms, Personnel Review, 43(6): 898-914.
Krell, K. Matook, s. (2009). Compettive advantage from mandatory investments: An emperical study of Australian firms. Journal of strategic nformation systems. 18: 31-45.
Yew Wong, C. Karia, N. (2010). Explaining the cmpetetve advantage of logestics service providers: A resource-based view approach. Int. J. Productiin economics. 128: 51-67.
Cadle, J. Paul, D. Turner, P. (2010). Business Analyzsis Techniques 72 essental tools for succes. Published by Brtsh nformtion society. www.bcs.org
Teece, D. J. (2007). Explicating dynamic capabilities: The nature and microfoundations of (sustainable) enterprise performance. Strategic Management Journal, 28(13), 1319–1350.
Cepeda, G.Vera, D. (2007). Dynamic Capabilities and Operational Capabilities: A Knowledge management Perspective” Journal of Business Research, 60(5), 426-437.
Noblit, G. & Hare, D. (1988), Meta-ethnography: Synthesizing Qualitative Studies, London: Sage.
Warren, J.K. (1998). Global Marketing Management. New Jersey, Prentice Hall.
Navarro,. Losada, F. Ruzo, E. Diez, J. A. (2010). Implications of perceived competetive advantages, adaption of marketing tactics and export commitment on export performance. Journal of world business. 45: 49-58.
Mahdi, Omar, Rabeea. Almsafir, Mahmoud. Khalid. (2013). The role of strategic leadership in building sustainable competetive advantage in the academic environment. Procedia- Social Behavioral Sciences, 129: 289-296
Barney, J. B. (1991). Firm resources and sustainedcompetitive advantage. J Manage.17(1): 99-120.
Lopez, S V. (2005). Competitive advantage formulation: The key role of Dynamic capability. Management Decision. 43: 5(6).
Chen, J-L. (2012). The synergistic effects of IT-enabled resources on organizational capabilities and firm performance. Information & Management. 49: 142-150.
Martens, R. Matthyssens, P. & Vandenbempt, K. (2012). Market strategy renewal as a dynamic incremental process. Journal of business research. 65: 720-728
Rechenthin, David. (2004). Project safety as a sustainable competitive advantage. Journal of Safety Research, 35, 297-308.
Feurer, R. Chaharbaghi, K. Markus, D. (1995). Dynamic strategy ownership. Management Decision. 33(4): 12-21.
Martens, R. Matthyssens, P. & Vandenbempt, K. (2012). Market strategy renewal as a dynamic incremental process. Journal of business research. 65: 720-728
Hanzaee, K. H. Nayabzadeh, S. & Jalaly, M. (2012). The effect of market orientation, innovation and customer loyalty of firm’s performance: A case study of Islamic clothing manufacturing company. Journal of Basic and Applied Scientific Research, 2:3225-3234.
Kohli, A.K. & Jaworski, B. J. (1992). Market Orientation: Antecedents and Consequences, Marketing Science Institute, Cambridge.
Narver, J. C. and S. F. Slater. (1990). The Effect of a Market Orientation on Business Profitability. Journal of Marketing, v. (October): 20-35.
Osman, M. H. M. Rashid, M. A. Ahmad, F. S. & Rajput, A. (2011). Market orientation–A missing link to successful women entrepreneurship in developing countries: A conspec-tus of literature. International Journal of Academic Research. 3(4, pt. 1): 232-236.
Morgan, N. A. Slotegraaf, R. J. & Vorhies, D. W. (2009). Linking marketing capabilities with profit growth. International Journal of Research in Marketing, 26, 284–293.
Slater, S. F. & Narver, J. C. (2000). Intelligence generation and superior customer value. Journal of the Academy of Marketing Science, 28: 120–127.